Προϊσταμένης της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής Θεσσαλονίκης
[…]
(Στη συνέντευξη υπήρξε ηχητική καταγραφή και απομαγνητοφώνηση)
[ΕΠΙΜ.] Στην Τροχαία υπάρχει ένα τέτοιο πρόγραμμα, σε συνεργασία με την Εισαγγελία ανηλίκων. Μπορεί το δικαστήριο να τους επιβάλει να παρακολουθήσουν για ένα διάστημα εκεί πέρα. Υπάρχουν άνθρωποι της Τροχαίας, που αναλαμβάνουν την εκμάθηση και πάει καλά αυτό. Η υπεύθυνη επιμέλεια του παιδιού, άλλο αναμορφωτικό μέτρο, σε ανάδοχη οικογένεια. Αυτό είναι ένα μέτρο που υπήρχε από παλιά-
[ΕΡ.] Σε ανάδοχη. Το παίρνουν το παιδί από τους γονείς και το δίνουν αλλού; Ή σε έλλειψη γονέων, φυσικών γονέων;
[ΕΠΙΜ.] Μπορεί να γίνει, όταν δεν υπάρχει οικογενειακό περιβάλλον ή όταν το οικογενειακό περιβάλλον είναι δυσλειτουργικό
[ΕΠΙΜ.] Αυτό όμως δεν είναι για πάντα, είναι για ένα χρονικό διάστημα, γιατί στόχος αυτού του μέτρου δεν είναι να πάρουμε αυτό το παιδί και να το απομακρύνουμε μια και δια παντός από τους γονείς. Είναι να πάρουμε το παιδί, να το βάλουμε σε μια οικογένεια, που έχουμε ελέγξει προηγουμένως και ταυτόχρονα να υπάρχει δουλειά με τους γονείς, δηλαδή να υποστηριχθούν οι άνθρωποι αυτοί, ώστε να βελτιωθεί το οικογενειακό περιβάλλον και το παιδί κάποια στιγμή να μπορεί να επιστρέψει εκεί πέρα.
[ΕΡ.] Ποια αδικήματα;
[ΕΠΙΜ.] Υπάρχουν χίλιες δύο περιπτώσεις-
[ΕΡ.] Και ενδοοικογενειακή βία;
[ΕΠΙΜ.] Τα πάντα. Ό,τι μπορείτε να φανταστείτε μπορεί να είναι. Δεν είναι, δεν έχει εφαρμοστεί αυτό το μέτρο εδώ πέρα.. αυτό πάω να σας πω τώρα, δυστυχώς. Έχει, όμως, ψηφιστεί σχετικός νόμος το ’18. Γιατί ως τώρα λέγαμε ότι δεν ήταν οργανωμένο το πλαίσιο, δεν υπήρχε μητρώο αναδόχων οικογενειών, δεν έχουν εκπαιδευτεί οι φορείς και τα λοιπά. Το ’18, λοιπόν, βγαίνει ένας νόμος σχετικός, που οργανώνει το πλαίσιο της υιοθεσίας και της αναδοχής. Περιμένουμε να δούμε, λοιπόν, τι θα γίνει μ’ αυτό- μα υπάρχει συγκεκριμένος νόμος, που οργανώνει πολύ συγκεκριμένα τα πράγματα. Πώς θα λειτουργήσει αυτό ακόμη δεν έχει οργανωθεί πλήρως, για να αρχίσει να εφαρμόζεται και εδώ. Τώρα, πώς θα οργανωθεί; Εδώ παίρνει μια ειδική κατηγορία παιδιών, έχουμε να κάνουμε με ανήλικους παραβάτες. Θα φανεί. Θα δείξει στην πράξη. Πάντως είναι πολύ σημαντικό μέτρο, και γενικά είναι πολύ σημαντικό ένα παιδί σε δύσκολες οικογενειακές καταστάσεις να μην μπαίνει σε ένα ίδρυμα. Είναι καλύτερα να μπαίνει σε μια οικογένεια, κι όχι σε ένα ίδρυμα απρόσωπο, με χίλια δυο άλλα παιδιά.
[ΕΡ.] Όπως στον «Φάρο του Κόσμου», ας πούμε;
[ΕΠΙΜ.] Ο «Φάρος του Κόσμου» είναι ένα οικογενειακό πλαίσιο.
[ΕΠΙΜ.] Είναι ένα μικρό πλαίσιο. Εκεί είναι σαν οικογένεια. Είναι πιο οικογενειακά τα πράγματα. Κι είναι καλό να πηγαίνουν τα παιδιά… πραγματικά!
[ΕΠΙΜ.] Αυτά τα μέτρα που επιβάλλονται, που βρίσκονται μάλλον, προβλέπονται συγκεκριμένα στον Ποινικό Κώδικα. Ο ίδιος ο Ποινικός Κώδικας δίνει τη δυνατότητα στο δικαστή να επιβάλει και όποιο άλλο μετρό κρίνει ότι είναι καλό για τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Παραδείγματος χάρη, να μη συναναστρέφεται με κάποιους ανήλικους, οι οποίοι παραβατούν, και οι οποίοι μπορεί να ήταν συνεργοί του στην πράξη τη συγκεκριμένη, για την οποία κατηγορείται-
[ΕΡ.] Δύσκολο έργο!
[ΕΠΙΜ.] Είναι δύσκολο, γιατί πώς το ελέγχεις αυτό; Είναι δύσκολο αυτό, ναι. Ή να- αυτό, όμως, μπορείς να το ελέγξεις: υποχρεωτική παρακολούθηση στο σχολείο. Ή για πράξεις που αφορούν βία σε γήπεδα, κατά καιρούς είχαν επιβάλει την απαγόρευση παρακολούθησης ποδοσφαιρικών αγώνων. Και για να το διασφαλίσουν αυτό, έπρεπε την ίδια εκείνη- την ώρα που…
[ΕΡ.] Είναι ο αγώνας.
[ΕΠΙΜ.] Έτσι! Υπάρχει ένας- γίνεται ένας αγώνας, να βρίσκεται στο Αστυνομικό Τμήμα της περιοχής του-
[ΕΡ.] Αυτό γίνεται μέχρι και σήμερα;
[ΕΠΙΜ.] Αυτό το σταμάτησαν τώρα. Γινόταν στο παρελθόν. Τώρα το έχουν σταματήσει, λίγο πολύ. Θα μπορούσαν, όμως, κάποια στιγμή να το βάλουν. Όταν ξέρεις ότι κάποιος- δηλαδή, όταν είναι επικίνδυνο για την ίδια τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα του ίδιου και άλλων, γιατί να μην το- με ένα τρόπο, να το επιβάλλουν αυτό; Αυτά… Α! Και το βαρύτερο αναμορφωτικό μέτρο, έτσι; Το πιο επαχθές. Και το μοναδικό ιδρυματικό, αναμορφωτικό μέτρο, είναι η τοποθέτηση του παιδιού σε ίδρυμα αγωγής. Σε ίδρυμα αγωγής- το παλιό Αναμορφωτήριο, που λέγαμε, έτσι; Το μοναδικό ίδρυμα αγωγής που έχουμε στην Ελλάδα είναι για αγόρια και είναι στον Βόλο: το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου. Δεν είναι φυλακή! Είναι στο πλαίσιο αναμορφωτικού μέτρου, που μπορεί να το επιβάλλουν- να επιβάλει το δικαστήριο, έτσι; Τώρα, για πιο σοβαρές περιπτώσεις, όταν ένα παιδί έρχεται, ξαναέρχεται, περνάει δικαστήριο, (ενδεχομένως να θέλουν να το προστατεύσουν και από κάποιες καταστάσεις έξω), μπορεί να μπει εκεί πέρα.
[ΕΡ.] Αυτό είναι το βαρύτερο, δηλαδή;
[ΕΠΙΜ.] Δεν είναι- για αυτό τα παιδιά μπορούν να φύγουν από εκεί πέρα. Δηλαδή μπορούν να φύγουν με ένα τρόπο, δεν είναι φυλακή.
[ΕΡ.] Αυτό είναι το βαρύτερο, δηλαδή;
[ΕΠΙΜ.] Αυτό είναι το βαρύτερο αναμορφωτικό μέτρο-
[ΕΡ.] Μέχρι 18 ετών.
[ΕΠΙΜ.] -ακριβώς!
[ΕΠΙΜ.] Εσείς τι άλλο θα μπορούσατε να σκεφτείτε σαν αναμορφωτικό μέτρο; Γιατί υπάρχει φυλακή. Αυτή είναι άλλη ιστορία! Η φυλακή δεν έχει σχέση με τα αναμορφωτικά μέτρα. Τώρα μιλάμε για την εναλλακτική μεταχείριση των παιδιών. Αυτά είναι τα παιδαγωγικά μέτρα. Η φυλακή είναι μια άλλη ιστορία- η φυλακή ανηλίκων, που είπαμε στην αρχή σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να επιβληθεί. Και στον βιασμό. Επίσης, να πω το εξής: ότι, όταν ένα παιδί είναι από 12 έως 15 χρονών- (κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης πάντα, έτσι; Αυτό κρατήστε στο μυαλό σας. Μπορεί να είναι μεγαλύτερος όταν θα έρθει εδώ) -δεν μπορεί να επιβληθεί φυλάκιση- ποινή φυλάκισης ανηλίκων, ποινικός σωφρονισμός. Δεν μπορεί να επιβληθεί-
[ΕΡ.] Ακόμα κι αν υπάρχουν σοβαρά-;
[ΕΠΙΜ.] Μόνο αναμορφωτικά μέτρα. Μόνο από 15 μέχρι 18 ετών, κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης, μπορεί να επιβληθεί η φυλακή ανηλίκων. Αν είναι κάτω από 15, υπάρχει το ίδρυμα αγωγής και υπάρχουν και άλλα μέτρα, δηλαδή η παρακολούθηση από κάποιον παιδοψυχίατρο- εξαρτάται, τώρα, από τη φύση της πράξης. Αυτό ισχύει.
[ΕΡ.] Δύσκολο..! Τέλος πάντων… δεν θα κρίνουμε εμείς τον νομοθέτη…
[ΕΠΙΜ.] Εμείς τώρα κάνουμε μια περιγραφή της κατάστασης τώρα, έτσι όπως είναι.
[ΕΡ.] Να προχωρήσουμε στις ερωτήσεις που έχουν τα κορίτσια μας;
[…]
[ΕΡ.] Τα παιδιά στην παραβατικότητα είναι άμοιρα ευθυνών, και ευθύνονται μόνο οι γονείς; Ή ευθύνονται και τα παιδιά; Από την εμπειρία σας.
[ΕΠΙΜ.] Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και ιδιαίτερη. Μοναδική και ιδιαίτερη. Δηλαδή, κάθε περίπτωση που έχουμε εδώ πέρα, κάθε περιστατικό, είναι εντελώς ξεχωριστό. Δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν- αν ευθύνονται οι γονείς περισσότερο ή το παιδί, εννοείτε; Αυτή ήταν η ερώτηση σας;
[ΕΡ.] Στις περισσότερες περιπτώσεις…-
[ΕΡ.] Στατιστικά, δηλαδή, πιο πολύ.
[ΕΠΙΜ.] Να σας πω λοιπόν, ότι η παραβατικότητα ανηλίκων είναι ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικό. Δεν είναι μόνο το ένα ή το άλλο. Είναι ένα σύμπλεγμα παραγόντων. Υπάρχουνε περιπτώσεις, που το οικογενειακό πλαίσιο είναι καλό, και το παιδί για κάποιους λόγους- γιατί έχει μπλέξει, έτσι; Με παρέες. Γιατί συναναστρέφεται με άτομα που παραβατούν, και έχει ξεφύγει. Οπότε, παρόλο που οι γονείς κάνουν ότι μπορούνε, λόγω- ή, λόγω της χρήσης. Δηλαδή το παιδί έχει ξεκινήσει χρήση ναρκωτικών, και αυτό είναι ένας φαύλος κύκλος. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παιδιών, έτσι; Και μάλιστα, να σας πω λοιπόν ότι, σε κάποιες περιπτώσεις- βλέπουμε εμείς εδώ πέρα- ότι η παραβατικότητα είναι, θα λέγαμε, κάτι παροδικό. Δηλαδή, έχει να κάνει περισσότερο με την εφηβεία, με τις διακυμάνσεις αυτές τις ψυχολογικές που γίνονται, οπότε τείνει αυτό να φύγει, να υποχωρήσει-
[ΕΡ.] Αν είναι χρήση;
[ΕΠΙΜ.] Μισό λεπτό! Γι’ αυτό σας λέω σε κάποιες περιπτώσεις. Θα σας πω για την συνέχεια. Σε κάποιες περιπτώσεις, λοιπόν, βλέπουμε ότι είναι κάτι που τείνει να υποχωρήσει, με την πάροδο του χρόνου. Δηλαδή, δεν σημαίνει ότι το παιδί θα εξελιχθεί σε κάποιον εγκληματία στο μέλλον. Υπάρχουν όμως- υπάρχουν περιπτώσεις, που στο υπόβαθρο τέτοιων συμπεριφορών βρίσκονται πολύ σημαντικά προβλήματα. Το οικογενειακό πλαίσιο… Σε πολλές περιπτώσεις, δυστυχώς! Ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό πλαίσιο. Παραμέληση, κακοποίηση, χρήση ναρκωτικών μέσα στην οικογένεια, παραβατικότητα μέσα στην οικογένεια, ψυχικές ασθένειες μέσα στην οικογένεια, μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών, ψυχικά προβλήματα των παιδιών-
[ΕΡ.] Μια δύσκολη ερώτηση-
[ΕΠΙΜ.] -η φτώχεια, η ανεργία. Ναι! Όλα αυτά παίζουν ρόλο. Όλα αυτά παίζουν ρόλο.
[ΕΡ.] Μια διευκρίνιση, κυρία προϊσταμένη-
[ΕΠΙΜ.] Και μπορεί, ένα από αυτά ή και όλα αυτά, έτσι; Όλα αυτά… και μπορεί να είναι η οικογένεια, μπορεί να είναι σε συνδυασμό και η χρήση, που η οικογένεια ενδεχομένως έχει οδηγήσει εκεί πέρα, ή -μέσω αυτού- η συναναστροφή με παιδιά που παραβατούν, και μπορούν να το πάνε παραπέρα στην παραβατικότητα το παιδί. Είναι ένας φαύλος κύκλος αυτό το πράγμα.
[ΕΡ.] Η παραμέληση- είπατε παραμέληση. Δεν είναι δυσδιάκριτα- δυσδιάκριτη αυτή, ας πούμε, η παραμέληση, ώστε να την εντοπίσουμε και να την απομονώσουμε, και να πούμε ότι, ‘‘Α! εδώ φταίνε οι γονείς’’; Στην πράξη… Δηλαδή, θα μπορούσατε εσείς με την κοινωνική έρευνα ή με την ενασχόληση με το παιδί να διαπιστώσετε σε ποιες περιπτώσεις, -έτσι για να καταλάβουμε-ότι εδώ υπάρχει παραμέληση; Και γίνεται αυτό μόνο σε παραβάτες γονείς ή και σε «καλούς γονείς» που λέμε, (σε εισαγωγικά καλοί γονείς…). Θα μπορούσε; Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις;
[ΕΠΙΜ.] Θα μπορούσε να γίνει, με την έννοια του ότι- Μπορούμε να το επεκτείνουμε αυτό και να πούμε ότι, και στις καλύτερες οικογένειες ενδεχομένως θα μπορούσε, με την έννοια του ότι οι γονείς δουλεύουν πολλές ώρες, είναι πολύ βολικό να αφήσεις το παιδί με ένα κινητό στο χέρι και με μια οθόνη υπολογιστή. Κι αυτό παραμέληση είναι. Κι αυτό παραμέληση είναι, και το βλέπουμε όλο και συχνότερα, γιατί μια νέα κατηγορία αδικημάτων που έχει διεισδύσει στο ποινικό σύστημα ανηλίκων είναι τα δικαιώματα μέσω διαδικτύου: παρενοχλήσεις, εξυβρίσεις, απειλές… Τα πάντα βλέπουμε πλέον!
[ΕΡ.] Η έξη του υπολογιστή; Που είναι σαν ναρκωτική ουσία;
[ΕΠΙΜ.] Έχω να σας πω, λοιπόν, ότι η έξη του υπολογιστή- βέβαια, το συναντάμε και έχουν παραπεμφθεί παιδιά σε δομές για να απεξαρτηθούν από αυτό, σαν μέτρο αναμορφωτικό. Και, ο νέος Ποινικός Κώδικας (έτσι, μια παρένθεση λίγο) εκτός από τα νομοθετικά μέτρα προβλέπει και τα λεγόμενα θεραπευτικά μέτρα. Τα οποία όμως δεν επιβάλλονται πάρα πολύ συχνά, γιατί έχει μία ολόκληρη χρονοβόρο διαδικασία: δηλαδή, πρέπει να συστηθεί μια επιτροπή από γιατρούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς- είναι δύσκολο αυτό να γίνει, και συνήθως δεν επιβάλλεται. Παρόλα αυτά, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνει αυτό. Τα θεραπευτικά μέτρα είναι παρακολούθηση ενός θεραπευτικού προγράμματος ή τοποθέτηση του παιδιού σε θεραπευτικό κατάστημα. Δεν υπάρχουν, βέβαια, κατάλληλα θεραπευτικά καταστήματα ακόμη- (άλλη ιστορία αυτή..). Λοιπόν, εκεί που ο προηγούμενος Ποινικός Κώδικας έλεγε σε περίπτωση επιβάλλονται αναμορφωτικά μέτρα, όταν είναι ιδιαίτερη η κατάσταση του παιδιού και θέλει μεταχείριση- παραδείγματος χάρη, όταν του έχει γίνει, μάλλον έχει εθιστεί στη χρήση ναρκωτικών ουσιών, ο καινούργιος Ποινικός Κώδικας, λοιπόν, προβλέπει και τη χρήση του διαδικτύου, των υπολογιστών, κι είναι-
[ΕΡ.] Την έξη…
[ΕΠΙΜ.] -γιατί το βλέπουμε πλέον, ότι το ‘χουμε, σε πολλά περιστατικά.
[ΕΡ.] Μια ερώτηση… Ουσιαστικά παρεμβαίνετε ως Κράτος -εκπρόσωπος του Κράτους- να βοηθήσετε τα παιδιά και την οικογένεια, κάπου σε θεωρητικό επίπεδο, με παρακολούθηση προγραμμάτων-
[ΕΠΙΜ.] Δεν είναι θεωρητικό επίπεδο αυτό! Αυτό είναι πάρα πολύ πρακτικό επίπεδο!
[ΕΡ.] Ναι, είναι πρακτικό… Θέλω να ρωτήσω κάτι άλλο- όταν η οικογένεια μαστίζεται από ανεργία, παραδείγματος χάρη, επεμβαίνετε, ώστε να βοηθήσετε και σε εκείνον τον τομέα;
[ΕΠΙΜ.] Πάντα, πάντα! Αυτό- μα αν δεν λυθούνε βασικά θέματα, τι να ‘χουμε να λέμε; ‘’Να μην ξαναπαραβατήσεις παιδί μου;’’ Να του κουνήσουμε το δάχτυλο; Αλλά δεν πειράζει..! Εσύ μείνε μες τη φτώχεια σου, μες στην ανεργία σου, αλλά πρόσεξε! Δεν θα ξαναπαραβατήσεις! Δεν γίνεται… Πρέπει να παρέμβουμε στις γενεσιουργές αιτίες αυτού του πράγματος. Και βέβαια, αυτές είναι οι μεγάλες δυσκολίες.
[ΕΡ.] Ναι, ναι!
[ΕΠΙΜ.] Αυτές είναι οι μεγάλες δυσκολίες. Ένα παιδί με το που έρχεται εδώ με την οικογένειά του, και δούμε ότι υπάρχουν βασικά θέματα επιβίωσης, δεν θα περιμένουμε να γίνει το δικαστήριο. Θα προσπαθήσουμε να το βοηθήσουμε όσο μπορούμε. Και έχουμε μια πλειάδα φορέων, με τους οποίους συνεργαζόμαστε. Θα ζητήσουμε βοήθεια, θα παραπέμψουμε, θα πάμε- άμεσα, εκεί! Θα πας σε αυτό το φορέα, θα πας στη Μητρόπολη, θα πας εκεί πέρα, θα πάρεις φαγητά, θα πάρεις ρούχα, θα πάρετε ρούχα, θα πάρετε γάλα για το μωρό, ό,τι χρειάζεστε σε μια πιο τακτική βάση, τί γίνεται με το σπίτι, με το ενοίκιο, με τη θέρμανση- έχουμε εθελοντικές οργανώσεις, που βοηθάνε σ’ αυτό- θα πρέπει να λυθούνε, καταρχάς, για να μιλήσουμε- για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για οτιδήποτε άλλο. Θα πρέπει να λυθούν τα βασικά θέματα καταρχάς. Και βέβαια το ερώτημα είναι: λύνονται; Η εργασία, παραδείγματος χάρη, όταν είναι τόσο πολύ δύσκολα τα πράγματα, και τα παιδιά λένε, ‘’ναι, αλλά θέλουμε να μας βρείτε δουλειά’’
[ΕΠΙΜ.] Είναι δύσκολο αυτό, και είμαστε σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Προσπαθούμε βέβαια, – μέσω ΟΑΕΔ- κατά καιρούς γίνονται κάποια προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης, επιδοτούνται εργοδότες, κάτι γίνεται, τέλος πάντων- προσπαθούμε να βρίσκουμε τέτοιες λύσεις, και οι γονείς… Και στους γονείς, βέβαια, γιατί όταν οι γονείς είναι άνεργοι, χίλια δυο προβλήματα προκύπτουν.
[ΕΡ.] Και μια άλλη ερώτηση- προφανώς έχουν περάσει πάρα πολλές οικογένειες από τα χέρια σας, και πολλά παιδιά, τα οποία είναι πλέον σε ενήλικη- είναι ενήλικα. Έρχονται αυτά τα παιδιά να σας επισκεφθούν;
[ΕΠΙΜ.] Να, πριν από λίγο, πριν έρθετε εσείς, ήταν ένα παιδί. Το οποίο το είχα πριν πολλά χρόνια, αλλά έρχεται συχνά πυκνά. Έχουμε πολλές περιπτώσεις.. όλοι οι συνάδελφοι εδώ.
[ΕΡ.] Φοβερό! Φοβερό έργο!
[ΕΠΙΜ.] Ναι, ναι! Και ξέρετε τί χαρά είναι, τί ηθική ικανοποίηση, να βλέπεις ένα παιδί να έχει πάει καλά;-
[ΕΡ.] Ναι, φοβερό…
[ΕΠΙΜ.] -ένα παιδί να έχει πάει καλά;… Γιατί, βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις πολλές, που δεν πάνε καλά.
[ΕΡ.] Άλλη μια ερώτηση- έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η εφηβεία είναι μέχρι τα 23. Ο νόμος καλύπτει τα παιδιά μέχρι τα 18, ενώ είναι μέχρι τα 23 η εφηβεία;
[ΕΠΙΜ.] Εντάξει, αυτό τώρα θα έπρεπε να έχετε ένα παιδοψυχίατρο εδώ τώρα να σας τα πει! Παρόλα αυτά, όμως, ας πούμε τα αναμορφωτικά μέτρα, λέει ο Ποινικός Κώδικας ότι παρατείνονται μέχρι και το 25ο έτος της ηλικίας-
[ΕΡ.] Άρα υπάρχει…-
[ΕΠΙΜ.] Αυτό απαντάει με ένα τρόπο σε σας. Υπάρχει πρόβλεψη για αυτό.
[ΕΡ.] Υπάρχει πρόβλεψη.
[ΕΠΙΜ.] Ακριβώς! Ναι.
[ΕΡ.] Δεν είναι σε όλα όμως- μπορεί κάποιος να…
[ΕΠΙΜ.] Βέβαια, πάντα με το χρόνο τέλεσης της πράξης μέχρι τα 18. Αλλά έρχεται ένα παιδί, πάνω από τα 18- βλέπει ο δικαστής όμως, ότι ο άνθρωπος αυτός, ο νέος, έχει ανάγκη στήριξης, και έχει ανάγκη μέχρι τα 21, μέχρι τα 22, και μέχρι τα 25 ενδεχομένως. Άρα έχει να κάνει με αυτό που λέτε.
[ΕΡ.] Αλλά όμως να έχει τελεστεί η πράξη πριν τα 18;
[ΕΠΙΜ.] Ναι.
[ΕΡ.] Και μια ακόμα ερώτηση- βλέπετε αποτέλεσμα σε όλο αυτό που κάνετε; Στις περισσότερες περιπτώσεις; Υπάρχει;
[ΕΠΙΜ.] Υπάρχουν περιπτώσεις που πάνε καλά, υπάρχουν περιπτώσεις που δεν πάνε και καλά. Γιατί όπως σας είπα, η παραβατικότητα είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Και αν δεν αντιμετωπιστούνε όλοι οι παράγοντες δραστικά, δεν έχουμε πάντα ένα καλό αποτέλεσμα. Δεν μπορούν πάντα να αντιμετωπιστούν δραστικά όλοι οι παράγοντες, ή φταίει κάτι άλλο πολλές φορές. Και το πρόβλημα είναι αυτό- ότι, αυτό που λείπει, είναι ένα εθνικό σχέδιο δράσης για την προστασία των παιδιών. Σε όλους τους τομείς που αφορούν τα παιδιά.
[ΕΡ.] Κατασταλτικά μέτρα-
[ΕΠΙΜ.] Στην εκπαίδευση, στην εργασία- στην οικογένεια καταρχάς.
[ΕΡ.] Κατασταλτικά;
[ΕΠΙΜ.] Μα δεν υπάρχει στήριξη, δεν μπορεί να ρθεις- εμείς προσπαθούμε, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βρούμε λύσεις, αλλά κάποιες φορές, δεν είμαστε μάγοι..
[ΕΡ.] Για προληπτικό μέτρο μιλάτε, κυρία προϊσταμένη, ή για κατασταλτικό μέτρο;
[ΕΠΙΜ.] Λοιπόν. Εμείς μιλάμε- Εγώ τώρα μιλάω, καταρχάς, και για τα δύο. Θα σας πω τώρα, γιατί μιλήσαμε ως τώρα για την πρόληψη- συγγνώμη, για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας-
[ΕΡ.] Αντιμετώπιση, ναι.
[ΕΠΙΜ.] -μιλήσαμε για δικαστήριο ανηλίκων… Α, επίσης να σας πω, ότι όχι μόνο ο δικαστής ανηλίκων, αλλά και ο ανακριτής μπορεί να επιβάλει αναμορφωτικά μέτρα, στο στάδιο της ανάκρισης.
[ΕΡ.] Μάλιστα.
[ΕΠΙΜ.] Και μέχρι να γίνει το δικαστήριο, ως περιοριστικός όρος. Μπορεί να βάλει -και συνήθως βάζει- τη θέση του παιδιού στην επιμέλεια τη δική μας, οπότε συνεργαζόμαστε μέχρι το δικαστήριο. Και ο Εισαγγελέας, στην περίπτωση της παράκαμψης της ποινικής διαδικασίας σε κάποια αδικήματα μικρότερης βαρύτητας, για να μην φτάσει το παιδί να δικαστεί, να μη φτάσει στο δικαστήριο, σταματάει εκεί την υπόθεση, και μπορεί να επιβάλλει κάποια αναμορφωτικά [μέτρα]- όταν βλέπει, δηλαδή, ότι το παιδί χρειάζεται μια στήριξη, επιβάλει αναμορφωτικά μέτρα. Αλλά δεν θέλει να φτάσει το παιδί στο δικαστήριο, σε αυτές τις περιπτώσεις. Αυτές, λοιπόν, αφορούν την αντιμετώπιση της παραβατικότητας. Δηλαδή, το παιδί κατηγορείται ή τέλεσε κάποια αξιόποινη πράξη. Το παιδί- ασχολούμαστε, όμως, και στο πεδίο της πρόληψης με ανηλίκους.
[ΕΡ.] Πώς;
[ΕΠΙΜ.] Στην περίπτωση παιδιών, που χρήζουν μιας αυξημένης προστασίας. Γιατί, παραδείγματος χάρη, η οικογένειά τους έχει προβλήματα, δηλαδή ζούνε σε ένα προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον.
[ΕΡ.] Με ποιά εντολή ξεκινάει αυτή η διαδικασία;
[ΕΠΙΜ.] Του εισαγγελέα πάντα- κατόπιν εντολής του εισαγγελέα.
[ΕΡ.] Με αίτημα των γονιών;
[ΕΠΙΜ.] Μπορεί με αίτημα του γονιού, μπορεί να είναι- μπορεί να είναι ενημέρωση από κάποιον καθηγητή, από κάποιον κοινωνικό λειτουργό, από κάποιον οποιονδήποτε. Μπορεί να είναι και κάποιος γείτονας!
[ΕΡ.] Κατάλαβα.
[ΕΠΙΜ.] Ναι, θα το ψάξει, βέβαια, η εισαγγελία- έχει κοινωνικούς λειτουργούς που ασχολούνται με αυτά- θα το ερευνήσει πρώτα ή θα ζητήσει και από μας να διενεργήσουμε κοινωνική έρευνα, και μετά να φροντίσουμε τι γίνεται με αυτά τα παιδιά. Ή μπορεί να είναι ένα παιδί, που εκδηλώνει παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, όπως λέμε, έτσι; Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά είναι μια συμπεριφορά, που δεν είναι παράνομη με την τυπική έννοια του όρου, αλλά είναι αντίθετη προς-
[ΕΡ.] Τα χρηστά-
[ΕΠΙΜ.] -κοινωνικά παραδεδεγμένους κανόνες-
[ΕΡ.] -τα χρηστά ήθη.
[ΕΠΙΜ.] -ας πούμε, να το πούμε έτσι. Φεύγει απ’ το σπίτι το παιδί. Φεύγει συχνά απ’ το σπίτι. Ή δεν παρακολουθεί το σχολείο- έχει εγκαταλείψει την σχολική φοίτηση. Ή παρακολουθεί ανελλιπώς το σχολείο. Ή κάνει παρέα με παιδιά που είναι μες στην παραβατικότητα, παραδείγματος χάρη.
[ΕΡ.] Μπράβο
[ΕΠΙΜ.] Έχουμε δείγματα, λοιπόν, ότι το παιδί αυτό δεν είναι σε καλό δρόμο, θα πρέπει λίγο να το φροντίσουμε, για να μην εκδηλώσει παραβατικότητα, για να μη γίνει παραβατικό. Αυτές είναι κι οι περιπτώσεις, πάνω κάτω, της πρόληψης, που ασχολούμαστε-
[ΕΡ.] Ωραία.
[ΕΠΙΜ.] -έτσι; Βέβαια τώρα, υπάρχει κι η γενική πρόληψη. Αυτό είναι σε παιδιά στον γενικό πληθυσμό. Θέλω να πω θεωρητικά, πώς παρεμβαίνεις- σε σχολεία, μιλάς στα παιδιά και τα λοιπά, για να μην έχουμε…
[ΕΡ.] Ναι, ναι.
[ΕΠΙΜ.] …οποιαδήποτε-
[ΕΡ.] Σε γονείς; Πώς θα μπορούσαμε να κάνουμε, να παρέμβουμε σε γονείς; Γίνεται;
[ΕΠΙΜ.] Μα ούτως ή άλλως εμείς-
[ΕΡ.] Προβλέπεται;
[ΕΠΙΜ.] -συνεργαζόμαστε και με την οικογένεια. Συνεργαζόμαστε και με τους γονείς-
[ΕΡ.] Όχι, στην πρόληψη, στην πρόληψη.
[ΕΠΙΜ.] Στην πρόληψη, πώς; Με βάση αυτό που σας είπα τώρα για την πρόληψη που ασχολούμαστε εμείς;
[ΕΡ.] Ναι, μπορούσατε; Δηλαδή-
[ΕΠΙΜ.] Μα δουλεύουμε και με τους γονείς ούτως ή άλλως. Δουλεύουμε και με τους γονείς. Πάντα πρέπει να δουλεύουμε με τους γονείς. Ο δικός μας ο ρόλος είναι συμβουλευτικός, απ’ ό,τι καταλάβατε – σ’ ένα πρώτο επίπεδο, είναι διερευνητικός. Συγκεντρώνουμε στοιχεία, κάνουμε την κοινωνική έρευνα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, είναι συμβουλευτικός. Είναι υποστηρικτικός. Είναι καθοδηγητικός. Εμείς θα παραπέμψουμε σε άλλους φορείς, εφόσον χρειάζεται κάτι. Και όταν παραπέμπουμε το παιδί, λοιπόν, σε ένα ψυχολόγο ή σε ένα παιδοψυχίατρο, θα πρέπει, για να γίνει σωστή δουλειά, να δουλέψει και με το παιδί, και με την οικογένεια. Αλλιώς δεν έχει νόημα. Οπωσδήποτε, γιατί το παιδί είναι μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας. Θα πρέπει να δουλευτεί συστημικά δηλαδή.
[ΕΡ.] Μάλιστα…
[ΕΡ.] Τα αγόρια είναι περισσότερο παραβατικά από τα κορίτσια; Για τους ψυχολόγους. Εσείς ως-
[ΕΠΙΜ.] Εμείς εδώ-
[ΕΡ.] -ως σύγχρονο-
[ΕΠΙΜ.] Ναι, έχουμε- αυτό λέμε τώρα, η πλειοψηφία είναι αγόρια. Είναι λίγες οι περιπτώσεις των κοριτσιών.
[ΕΡ.] Ναι, παίζουν ρόλο και σε σας, ας πούμε, αν θα διαλέξετε να είναι ο κοινωνικός λειτουργός, ας πούμε, άντρας, ή ο ψυχολόγος να είναι άντρας, ο δικαστικός να είναι-
[ΕΠΙΜ.] Όχι.
[ΕΡ.] -δεν έχει να κάνει σ’ αυτό;
[ΕΠΙΜ.] Όχι, όχι. Και γενικά, θεωρείται ότι δεν έχει να κάνει αυτό καθόλου-
[ΕΡ.] Καθόλου.
[ΕΠΙΜ.] -γενικότερα. Αυτό έχει να κάνει- με το φύλο; Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί ενδεχομένως, άλλα γενικότερα έχει να κάνει με την καλή συνεργασία. Το βασικό δεν είναι το φύλο. Το βασικό είναι να καταφέρεις να χτίσεις σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί. Αν δεν χτίσεις σχέση εμπιστοσύνης, δεν έχεις καταφέρει τίποτα, δεν μπορείς να δουλέψεις μαζί του- είναι το Α και το Ω.
[ΕΡ.] Απλά ήθελα να το ρωτήσω- μήπως οι ψυχολόγοι το θεωρούν ότι είναι πιο… -γι’ αυτό σας το ρώτησα- απαραίτητο.
[ΕΠΙΜ.] Εμείς καταρχάς δεν είμαστε ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί. Είμαστε, όλοι κάνουμε-
[ΕΡ.] Επειδή συνεργάζεστε-
[ΕΠΙΜ.] -το ίδιο-
[ΕΡ.] -όλοι μεταξύ σας.
[ΕΠΙΜ.] -και δεν έχουμε και ψυχολόγους αυτή τη στιγμή εδώ πέρα. Αλλά αυτό θα πρέπει να το ρωτήσετε σε ψυχολόγους, που αναλαμβάνουν θεραπευτικά ένα παιδί. Γιατί εμείς δεν κάνουμε θεραπευτική δουλειά. Εμείς- ο ρόλος μας είναι συμβουλευτικός και υποστηρικτικός…
[ΕΡ.] Ναι.
[ΕΠΙΜ.] Αλλά νομίζω κι οι ψυχολόγοι θα σας έλεγαν ότι δεν έχει να κάνει τόσο με αυτό.
[ΕΡ.] Μια ακόμη ερώτηση της μαθήτριας Χριστίνας, και με την τελευταία τη δική μου να τελειώσουμε, για να μη σας απασχολούμε άλλο.
[…]
[ΕΡ.] Είπαμε για τα είδη, δηλαδή, ως συνήθως-
[ΕΠΙΜ.] Α! τα αδικήματα, που λέγατε εσείς.
[ΕΡ.] -στατιστικά. Χρήση ναρκωτικών ή κάτι…;
[ΕΠΙΜ.] Κλοπές, θα σας έλεγα ας πούμε το τελευταίο- ότι οι κλοπές. Έχουμε περισσότερες κλοπές, παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, χρήση ναρκωτικών… Αυτά είναι πιο ψηλά… Σωματικές βλάβες. Αυτά είναι που βλέπουμε συνηθέστερα.
[ΕΡ.] Μάλιστα. Τα αίτια; Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι; Χωρίς να είστε υποχρεωμένη να μας απαντήσετε, γιατί είναι δύσκολη ερώτηση.
[ΕΠΙΜ.] Δεν μπορούμε- αυτό θα σας πω ξανά, ότι κάθε περίπτωση είναι ιδιαίτερη-
[ΕΡ.] Μοναδική.
[ΕΠΙΜ.] -ξεχωριστή, και θέλει εξατομικευμένη αντιμετώπιση. Σε κάθε περίπτωση. Δεν υπάρχει ένας μπούσουλας. Καταρτίζουμε ένα πλάνο για κάθε περιστατικό που μας απασχολεί. Τα αίτια… είναι πλείστα-
[ΕΡ.] Να πούμε εμείς;
[ΕΠΙΜ.] Να πείτε εσείς, να πείτε εσείς. Νομίζω ότι τα ξέρετε και τα αντιλαμβάνεστε πολύ καλά.
[ΕΡ.] Τι καταλάβαμε εμείς…
[ΕΠΙΜ.] Βέβαια!
[ΕΡ.] Και να μας πείτε και εσείς, κι απ’ την δικιά σας εμπειρία, απ’ τα βιώματα σας.
[…]
[ΕΡ.] Θεωρούμε, από τις συναντήσεις που έχουμε κάνει στο μάθημα αυτό, από την εμπειρία μας, από τις απ’ τις πληροφορίες που συλλέξαμε, ότι τελικά, επειδή οι παιδοψυχολόγοι λένε ότι μέχρι τα 6-7 σχηματίζεται, κατά κάποιον τρόπο, το παιδί, διαμορφώνει το χαρακτήρα του, αυτός που παίζει, είναι ο πλέον υπεύθυνος, ο μεγαλύτερος υπεύθυνος στην παραβατικότητα ενός παιδιού πρέπει να είναι ο γονιός- λέμε εμείς. Και είπαμε, μάλιστα- βγάλαμε το συμπέρασμα, ότι δεν είναι απαραίτητο ο γονιός να είναι παραβάτης ή να είναι μια κακή οικογένεια, μια φτωχή οικογένεια. Θα μπορούσε, δηλαδή, η παραβατικότητα- γιατί αυτό μας είπε και ο πατήρ Αθηναγόρας: ότι η παραβατικότητα των νέων μπορεί να έχει ως αιτία την παραμέληση από μια καλή οικογένεια. Αυτό που είπατε εσείς-
[ΕΠΙΜ.] Πολύ σωστά!
[ΕΡ.] -όσον αφορά στους υπολογιστές…
[ΕΠΙΜ.] Πολύ σωστά!
[ΕΡ.] … στο ότι οι γονείς είναι business men, business women, δεν έχουν χρόνο για το παιδί, του δίνουν ένα tablet, έναν υπολογιστή -‘’άντε παίξε τώρα! –
[ΕΠΙΜ.] Ναι, ναι, ναι!
[ΕΡ.] -και θεωρούμε ότι γενικά, η λέξη-κλειδί όλης αυτής της κατάστασης, που μας βάζει όλους να είμαστε στο πόδι, και ιδιαίτερα εσάς κυρία προϊσταμένη, λοιπόν… Νομίζω ότι τελικά υπεύθυνοι, πρώτοι υπεύθυνοι, κι αν όχι αποκλειστικά, είναι οι γονείς με την παραμέληση. Αυτή είναι η λέξη-κλειδί. Αυτό είναι το μότο στο μάθημά μας: η παραμέληση.
[ΕΠΙΜ.] Α, αυτό έχετε σαν μότο;
[ΕΡ.] Ναι, ναι!
[ΕΠΙΜ.] Αυτό είναι το πρώτο που είπα και εγώ: η παραμέληση. Ναι, έτσι είναι… αυτό βλέπουμε κι εμείς.
[ΕΡ.] Τώρα, αν έχετε να μας διορθώσετε-
[ΕΠΙΜ.] Όχι, δεν έχω να σας διορθώσω- δεν έχω να σας διορθώσω. Όταν, βέβαια, κάποιοι γονείς έχουνε ξεφύγει λιγάκι, κατά τα άλλα είναι καλό το πλαίσιο, αλλά έχουν ξεφύγει- σε αυτές τις περιπτώσεις, βέβαια, συνήθως αντιλαμβάνονται κάποια πράγματα, έτσι; Μπορούν να δουλευτούν πιο εύκολα, αντιλαμβάνονται, και πολύ εύκολα προσπαθούν να διορθώσουν αυτή την κατάσταση… Σε αυτές τις περιπτώσεις. Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις, που τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Όταν, δηλαδή, αντιμετωπίζουν χίλια δυο προβλήματα οι γονείς- τα αναφέραμε και πριν, έτσι;- αλκοόλ, ναρκωτικά, ψυχικές δυσκολίες, ψυχικές ασθένειες και τα λοιπά… Εκεί είναι- εκεί είναι πολύ δύσκολες οι καταστάσεις, και χρειάζονται συντονισμένες ενέργειες και συνεργασία. Αυτό είναι το Α και το Ω. Έτσι όπως είναι η κατάσταση, τα δεδομένα γύρω μας, -δεν υπάρχουνε δομές, δεν υπάρχει προσωπικό, δεν υπάρχουν παροχές. Έχουμε αυτά τα δεδομένα, με αυτά πρέπει να πορευτούμε, δυστυχώς. Η λύση είναι η δικτύωση, η συνεργασία μας με άλλους φορείς, έτσι; Με σκοπό την υλική, την ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών, την ιατρική τους περίθαλψη, τη νομική τους συμβουλευτική, την εργασιακή τους ένταξη, την εκπαίδευσή τους, ακόμα και τη συμμετοχή τους σε πολιτιστικές, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, έτσι;- συνεργαζόμαστε με το Κρατικό Θέατρο, με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης- προσπαθούμε, δηλαδή, να βάζουμε τα παιδιά να δουν και κάτι άλλο…
[ΕΡ.] Ναι.
[ΕΠΙΜ.] …κάτι ιδιαίτερο, κάτι ξεχωριστό. Αλλά είναι- πραγματικά, τί να σας πω; Δεν μας παίρνει ο χρόνος να αναφέρω όλους τους φορείς που συνεργαζόμαστε και που βοηθάνε τα παιδιά, πραγματικά.
[ΕΡ.] Ο πατήρ Αθηναγόρας και ο «Φάρος του Κόσμου» είναι κάτι σαν, είπατε, οικογένεια, ας πούμε, περισσότερο;
[ΕΠΙΜ.] Είναι μεταξύ τους- ναι, είναι, λειτουργούν σε οικογενειακό πλαίσιο-
[ΕΡ.] Σαν οικογένεια.
[ΕΠΙΜ.] -σε μικρό πλαίσιο-
[ΕΡ.] Προληπτικά-
[ΕΠΙΜ.] -είναι λίγα άτομα, και ο ίδιος ο πατέρας Αθηναγόρας το λέει. Κι εκεί, λοιπόν, στέλνουμε παιδιά, στον πατέρα Αθηναγόρα. Παιδιά που χρειάζονται ένα πλαίσιο. Ακόμη και για παροχή κοινωφελούς εργασίας τους στέλνουμε εκεί.
[ΕΡ.] Μάλιστα, αλλά αυτό θεωρείται αλλαγή, ας πούμε, του περιβάλλοντος, και αλλαγή -πώς το λένε;- υπεύθυνου επιμέλειας…; Μπορούμε να το πούμε αυτό; Δηλαδή παίρνουν το παιδί από τον γονιό-
[ΕΠΙΜ.] Ναι, σε πολλές περιπτώσεις έχει δοθεί-
[ΕΡ.] Προληπτικά θα μπορούσε;
[ΕΠΙΜ.] -επιμέλεια.. Ναι! Βέβαια! Αυτό- σ’ αυτό ασχολείται η Εισαγγελία ανηλίκων, έτσι; Στο πλαίσιο της πρόληψης, που απομακρύνουν ένα παιδί, όταν δούνε, λοιπόν, ότι το περιβάλλον είναι απολύτως ακατάλληλο-
[ΕΡ.] Ναι, ναι, ναι…
[ΕΠΙΜ.] -και είναι βλαπτικό για το παιδί, να απομακρύνει το παιδί από το περιβάλλον του, και να το τοποθετήσουνε σε κάποιον άλλον φορέα. Κι ο «Φάρος του Κόσμου» κάνει πάρα πολύ καλή δουλειά, με τον πατέρα Αθηναγόρα σ’ αυτό.
[ΕΡ.] Μπράβο του.
[ΕΠΙΜ.] Αυτό είναι αυτό- ναι, είναι η πρόληψη που λέγατε, πέρα απ’ όλα τα άλλα.
[ΕΡ.] Άρα ουσιαστικά, δεν παίζει ρόλο η μόρφωση ή η καλλιέργεια-
[ΕΡ.] Των γονιών.
[ΕΡ.] -των γονιών.
[ΕΠΙΜ.] Δεν είπαμε αυτό το πράγμα… Ότι δεν παίζει ρόλο η μόρφωση κι η καλλιέργεια των γονιών.
[ΕΡ.] Αλλά κι εκεί υπάρχουν προβλήματα.
[ΕΠΙΜ.] Παίζει ρόλο. Και σας το λέω επειδή το βλέπουμε. Παίζει πολύ μεγάλο ρόλο η μόρφωση κι η καλλιέργεια των γονιών. Γιατί ακόμη, είναι αυτό που είπα, ότι και σε τέτοιες περιπτώσεις, που έχει λοξοδρομήσει το παιδί λόγω παραμέλησης, με την έννοια που το είπαμε… Μπορείς να συνεργαστείς πιο εύκολα μετά. Αν δεν υπάρχουν άλλα, πολύ δύσκολα ψυχοκοινωνικά προβλήματα (γιατί ξέρω τέτοιες περιπτώσεις) θα μπούνε- υπάρχουν και γονείς, βέβαια, που δεν μπαίνουνε. Είναι- δεν μπαίνουνε στο ρόλο τους. Αλλά είναι λιγότερες αυτές οι περιπτώσεις- είναι λιγότερες αυτές οι περιπτώσεις… Στατιστικά το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο- όχι πως κι αυτό είναι το κριτήριο… Δεν είναι ότι κάποιος, επειδή έχει χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ντε και καλά το παιδί του θα παραβατήσει, εντάξει; Υπάρχουν άνθρωποι με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, αλλά με άλλου είδους καλλιέργεια ψυχική, και τα πάμε πολύ καλά με τα παιδιά τους, κι έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα. Αλλά όπως βλέπουμε εδώ πέρα, είναι- δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις παραβάσεων, το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας είναι χαμηλό.
[ΕΡ.] Και κάτι άλλο θα ήθελα να ρωτήσω.
[ΕΠΙΜ.] Ναι…
[ΕΡ.] Στα περισσότερα παιδιά που φτάνουν στα δικά σας χέρια, οι γονείς τους είναι νεαρής ηλικίας, ή…;
[ΕΠΙΜ.] Εξαρτάται. Αν αναφερόμαστε στους αθίγγανους, έχουμε πολλές περιπτώσεις τέτοιες, είναι πολύ μικρής ηλικίας, γιατί εκεί-
[ΕΡ.] Κι ανήλικοι.
[ΕΠΙΜ.] -παντρεύονται (με τον τρόπο που παντρεύονται) από τα 13 τους, τα 14 τους. Οπότε εκεί είναι μικρής ηλικίας. Εδώ βλέπουμε τα πάντα, δηλαδή, έχουμε δει και μεγάλους στην ηλικία γονείς, αλλά και νεαρότερους γονείς, οπότε αυτό δεν είναι ένα, νομίζω, ασφαλές κριτήριο.
[ΕΡ.] Επειδή έχει συζητηθεί-
[ΕΠΙΜ.] Ναι…
[ΕΡ.] -εν ώρα μαθήματος κι αυτό, ότι οι ίδιοι τους είναι παιδιά, και φέρνουν παιδιά στον κόσμο.
[ΕΠΙΜ.] Αυτό είναι μια άλλη παράμετρος. Αυτό είναι κάποιες περιπτώσεις που είναι έτσι. Δεν σημαίνει ότι, όμως, όλες οι περιπτώσεις είναι έτσι. Υπάρχουν- Ναι, όταν είναι κάποιος νεαρός γονιός, πολύ νεαρός γονιός, κι έχει κι άλλα θέματα, ναι, μπορεί να προκληθούν πολλά προβλήματα. Δεν είναι όμως και κριτήριο αυτό, γιατί έχουμε και παραδείγματα νεαρών γονιών, που μια χαρά τα κατάφεραν.
[ΕΡ.] Μια τελευταία ερώτηση από τη δεσποινίδα Γεωργαλή, που θέλει να ακολουθήσει και τη νομική..!
[ΕΠΙΜ.] Α, αλήθεια; Ωραία…
[ΕΡ.] Εγώ θα ήθελα να ρωτήσω, άμα σας δημιουργούνται συναισθήματα; Εσάς. Πώς αισθάνεστε εκτός ωραρίου εργασίας;
[ΕΡ.] Αν τα παίρνετε τα προβλήματα και στο σπίτι. Αυτό..
[ΕΠΙΜ.] Αυτό είναι μεγάλο ζήτημα-
[ΕΡ.] Ναι, και πώς αισθάνεστε εσείς, με όλο αυτό;
[ΕΠΙΜ.] Αυτό είναι μεγάλο ζήτημα, γιατί ό,τι και να πεις, αναπόφευκτα δεν μπορεί να μη σε συνοδεύουνε -έτσι;- οι εικόνες και τα συναισθήματα των παιδιών. Και όταν προσπαθείς να βρεις λύσεις σε προβλήματα, παρόλο που λέμε- κι αυτό […] από το πρώτο μας διάστημα στη δουλειά, αυτό που μας έλεγαν και οι παλιότεροι, και εκπαιδευτικά, ήτανε: για να μπορέσεις να προσφέρεις και να βοηθήσεις, δεν πρέπει να μπαίνεις μέσα στο πρόβλημα. Πρέπει να βρίσκεις τρόπους και τεχνικές να αποστασιοποιείσαι, γιατί θα κάνεις κακό και στον εαυτό σου, και μετά δεν θα μπορείς να κάνεις τίποτα.
[ΕΡ.] Σκληρό!
[ΕΠΙΜ.] Ναι… Με τον καιρό, με την εμπειρία και με τα χρόνια βρίσκεις τον τρόπο να το κάνεις. Παρόλα αυτά, έχω να σας πω, ότι όταν υπάρχουν σοβαρά περιστατικά, εγώ μπορεί να μην κοιμάμαι το βράδυ. Γιατί το μυαλό μου συνέχεια είναι: πώς, τί θα κάνω, πώς θα βοηθήσω το παιδί…; Είναι αναπόφευκτο, είναι η φύση της δουλειάς, αυτή… Αυτός- όμως, πρέπει να βρίσκεις τεχνικές να το κάνεις, δεν πρέπει να μπαίνεις μέσα σε αυτό. Και για τον εαυτό σου και για τους άλλους. Για να προσφέρεις.
[ΕΡ.] Κυρία προϊσταμένη, σας ευχαριστούμε για όλα!
[ΕΡ.] Πάρα πολύ!
[ΕΠΙΜ.] Εγώ σας ευχαριστώ πολύ!